„Nosorożec włochaty Coelodonta antiquitatis jest wymarłym gatunkiem ssaka, który w okresie późnego plejstocenu występował na obszarze całej Eurazji, od Pirenejów aż po Syberię. Obok mamuta włochatego był największym roślinożercą epoki lodowcowej. Nosorożec włochaty odżywiał się głównie trawą i porostami. Dorosły osobnik osiągał wysokość ok. 2 m, długość ponad 5 m i ważył ok. 3,5 tony. Gęsta sierść i grube, długie włosy pokrywające ciało zapewniały mu dobrą ochronę przed utratą ciepła podczas surowych zim panujących w trakcie zlodowaceń. Zwężająca się ku przodowi głowa zaopatrzona była w dwa potężne rogi.”1 Takie informacje możemy znaleźć na stronie krakowskiego Muzeum Przyrodniczego Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, w którym znajduje się kompletny okaz zachowany w niezwykle dobrym stanie wraz z organami wewnętrznymi i tkankami miękkimi.
Także Muzeum Podlaskie w Białymstoku może pochwalić się posiadaniem w zbiorach pozostałości nosorożca włochatego. W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego mamy zęby tego gatunku pochodzące z późnego plejstocenu, niestety miejscowość pochodzenia jest nieznana. W zbiorach muzealnych znalazły się na początku lat 70- tych XX w. za sprawą daru Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Razem z zębami przekazano: 7 poroży jeleni, 2 zęby końskie, ząb trzonowy mamuta, fragment kości piszczelowej (tibia) mamuta i fragment kości biodrowej mamuta.
Do Działu Konserwacji Zabytków trafiły cztery zęby trzonowe nosorożca włochatego, o różnej wielkości, wadze i stanie zachowania, które zostały następnie poddane pracom konserwatorskim.
1. ząb górnej szczęki M2, lewy – waga 285 g – dobrze wykształcone jarzma: przednie, tylne i podłużne, wyraźnie zarysowane żebra przednie i tylne, masywne korzenie. (fot.1 i 2)
2. ząb górnej szczęki M1, lewy – waga 104 g – zewnętrzna powierzchnia korony uszkodzona. Jarzma przednie i tylne złączone w części wewnętrznej zęba, korzenie zachowane szczątkowo. (fot.3 i 4)
3. ząb dolnej szczęki M3, prawy – waga 115 g – złączony z części przedniej i tylnej, między którymi znajduje się bruzda. Korzenie silnie wykształcone, zachowane fragmentarycznie. (fot.5 i 6)
4. ząb dolnej szczęki M2, prawy – waga 83 g – złączony z części przedniej i tylnej, między którymi znajduje się bruzda. Korzenie zachowane fragmentarycznie.(fot.7 i 8)
Obiekty nie były poddawane wcześniej pracom konserwatorskim. Ich stan zachowania określono jako zły. Trzony zębów były popękane z odspajającą się cienką warstwą ciemnej zębiny. Zniszczenia powstały zapewne w związku z szybkim procesem suszenia po wydobyciu z ziemi i umyciu. Prace konserwatorskie miały na celu wzmocnienie strukturalne zabytków i powstrzymanie dalszego procesu niszczenia.
Przebieg prac konserwatorskich:
– wykonanie dokumentacji opisowej i fotograficznej
– wzmocnienie struktury zębiny 10% roztworem Paraloidu B 72 w toluenie pod obniżonym ciśnieniem (fot. 9-11)
– suszenie w warunkach ograniczonego odparowania rozpuszczalnika (ok. 2 tygodni)
– wykonanie dokumentacji fotograficznej po konserwacji
Podczas przeprowadzanych prac konserwatorskich wykonano wzmocnienie całkowite (strukturalne) stosowane w konserwacji w celu wzmocnienia materiału, a co za tym idzie, utrwalenie i wzmocnienie. Zabieg ten poprzez nasycenie odpowiednim roztworem materiału zabytkowego oraz wypełnienie przestrzeni powietrznych wzmacnia obiekt zwiększając jego wytrzymałość i stabilizując proces rozpadu.
K.B.